Από ψηλά, η Νάπολι ντι Ρομάνια, όπως έλεγαν οι Βενετοί το Ναύπλιο, απλώνεται σε τρία σκαλοπάτια. Στο υψηλότερο "θεϊκό" σκαλί η Ακρόπολη του Παλαμήδη και πιο κάτω η Ακροναυπλία με τα τείχη, τους προμαχώνες και τον γύρο της Αρβανιτιάς. Στο χαμηλότερο σκαλί η παραλία, με το Μπούρτζι, την παλιά πόλη με τις δρομόσκαλες, τα αρχοντικά, τα πλήθη των επισκεπτών και την Κάναθο, την πηγή της παρθενίας για την Ηρα και της ομορφιάς για τις Ναυπλιώτισσες.Nα περνάς κάτω από τον πλάτανο της Πλατείας Συντάγματος με τη σκέψη ότι ακολουθείς τα ίδια βήματα που έκαναν εκεί ο Κολοκοτρώνης κι ο Νικηταράς ή ότι, μαζί με τα γέλια των Αθηναίων τουριστών του Σαββατοκύριακου στις καρέκλες του "Κεντρικού", αφουγκράζεσαι ακόμη τον ήχο των όπλων από την αλλαγή της ενετικής φρουράς στον Στρατώνα και απέναντι, τη φωνή του μουεζίνη από το τζαμί της πλατείας. Να μια εικόνα που υποβάλλει το Ναύπλιο στον επισκέπτη του.
Λίγο ψηλότερα το Παλαμήδι μελαγχολικό στη φθινοπωρινή συννεφιά σαν να περιμένει τη βάρκα με τους δήμιους από το Μπούρτζι για μια τελευταία δοκιμή στην καρμανιόλα. Γραφικές δρομόσκαλες της παλιάς πόλης που ανηφορίζουν στους Προμαχώνες και τις Πύλες της Ακροναυπλίας, ο "Μεγάλος Δρόμος" πάντοτε φωτισμένος και "μεγάλος", παρά το περιορισμένο πλάτος του, πλατείες με ενετικά, οθωμανικά και νεοκλασικά δημόσια κτήρια στην πρώτη πρωτεύουσα της ελεύθερης Ελλάδας, με αγάλματα του Καποδίστρια και των ηρώων του '21, μαρμάρινα λιοντάρια βαυαρικά και ενετικά, ενθύμια διαφορετικών εποχών και πολιτισμών του Ναυπλίου, μιας από τις ομορφότερες επαρχιακές πόλεις της χώρας, με ενάμισι εκατομμύριο τουρίστες ετησίως και σε απόσταση 145 χιλιομέτρων από την Αθήνα. Πρώτος οικιστής της περιοχής ο μυθικός Ναύπλιος, που γεννήθηκε από την ένωση του θεού Ποσειδώνα με την εκθαμβωτική Αμυμώνη.
Τα εμβλήματα και τα μνημεία της Παλιάς Πόλης
Από το 1827 μέχρι το 1834, την εποχή του Καποδίστρια και της άφιξης του Οθωνα, όταν το Ναύπλιο έχει γίνει η πρώτη πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους, η πόλη γνωρίζει περίοδο μεγάλης ακμής. Αν μπορούσαμε να περιηγηθούμε στους ακανόνιστους και μικρούς δρόμους της παλιάς πόλης του Ναυπλίου εκείνης της περιόδου, θα βλέπαμε τους πλανόδιους μικροπωλητές να πωλούν τσακμακόπετρες και θειάφι, ραπτάδικα, παντοπωλεία και καφενεία, όπου οι ναργιλέδες έδιναν και έπαιρναν, ανάμεσα σε ετερόκλητα πλήθη από κληρικούς, δημοδιδασκάλους, Φαναριώτες, Ρώσους ομογενείς, Επτανήσιους και οπλαρχηγούς του '21. Στα κατάμεστα σοκάκια και τις δρομόσκαλες του Ναυπλίου θα ακούγαμε εκτός από τα ελληνικά και τα αρβανίτικα, αγγλικά, γερμανικά και πορτογαλικά, θα παρατηρούσαμε μελαχρινούς άνδρες με λερωμένες φουστανέλες και όπλα στο σελάχι να κοιτάζονται με αμοιβαία καχυποψία με ξανθούς, ευρωπαίους επισκέπτες που φορούσαν ημίψηλο και ρεντιγκότα.
Οι κόκκινες στέγες της παλιάς πόλης του Ναυπλίου και η ιστορική Μητρόπολη του Αγίου Γεωργίου
Ο Ψαρομαχαλάς ήταν η μοναδική συνοικία που υπήρχε στην κάτω πόλη, όταν ακόμη εκείνη, πριν τον 15ο αιώνα ήταν μια ελώδης, ακατοίκητη περιοχή. Ηδη από τα χρόνια του Βυζαντίου θα πρέπει να κατοικούνταν από ψαράδες, όπως μαρτυρεί το όνομα της περιοχής, και σήμερα εξακολουθεί να αποτελεί ένα από τα πιο γραφικά κομμάτια της παλιάς πόλης. Σημαντικές εκκλησίες του συνοικισμού είναι αυτή της Παναγίας (15ος αιώνας) με τη χορωδία της να φημίζεται για το ωραίο ψάλσιμο των εγκωμίων της Μεγάλης Εβδομάδας και της Αγίας Σοφίας, στη δρομόσκαλα της οδού Λαμπρυνίδου, που πιθανότατα οικοδομήθηκε στα βυζαντινά χρόνια.
Η όμορφη και μικροσκοπική πλατεία του Αγίου Σπυρίδωνα, με την προτομή του Ναυπλιώτη λογοτέχνη και ακαδημαϊκού Αγγελου Τερζάκη, με τις οθωμανικές κρήνες (βρύσες του 18ου αιώνα) που την κοσμούν, και φυσικά με την εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα, μάλλον ασφυκτιά σήμερα από το πλήθος των παρκαρισμένων αυτοκινήτων που την καταλαμβάνουν. Στο στενό που βρίσκεται η κεντρική είσοδος του Αγίου Σπυρίδωνα η 27η Σεπτεμβρίου 1831 μοιάζει να ρίχνει ακόμη βαριά τη σκιά της, καθώς το πρωινό εκείνης της ημέρας ο Γιώργης και ο Κωνσταντής Μαυρομιχάλης δολοφόνησαν τον Καποδίστρια στο κατώφλι του ναού. Η συνοικία του Γιαλού, δυτικά της πλατείας Καποδιστρίου, άρχισε να οικοδομείται βάσει σχεδίου στα χρόνια του Οθωνα και διαμορφώθηκε όπως τη βλέπουμε σήμερα μέχρι την πρώτη εικοσαετία του 20ού αιώνα.
Χαρακτηριστική δρομόσκαλα στην παλιά πόλη.
Στα ωραία δρομάκια της περιοχής με τους ωραίους ανθοστόλιστους εξώστες, τα περίτεχνα κάγκελα και τις καμαρωτές εισόδους θα συναντήσουμε την εκκλησία του Αγίου Νικολάου, που θεμελιώθηκε αρχικά στα χρόνια των Ενετών, με ωραίο ξυλόγλυπτο τέμπλο και άμβωνα, και το Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ιδρυμα, στην οδό Βασιλέως Αλεξάνδρου. Το Λαογραφικό Μουσείο που στεγάζεται εκεί διαθέτει μια μεγάλη και άρτια οργανωμένη και παρουσιασμένη συλλογή ρούχων, υφασμάτων και κοσμημάτων, με συνολικό αριθμό αντικειμένων που ξεπερνούν τις 25.000. Δημιουργός του ιδρύματος υπήρξε η ενδυματολόγος - σκηνογράφος Ιωάννα Παπαντωνίου και στους χώρους του πραγματοποιούνται σήμερα πολλές εκθέσεις και εκδηλώσεις πολιτισμού.
Αξίζει να σημειωθεί και το εξαιρετικό πωλητήριο του μουσείου, με αντίγραφα έργων, κάρτες, εκδόσεις του Ιδρύματος και πολλά άλλα.
Οι περίτεχνες, Οθωμανικές Κρήνες, αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του ψηφιδωτού που συνθέτει την ιστορία του Αναπλιού.
Σε κοντινή απόσταση συναντούμε και το Πολεμικό Μουσείο Ναυπλίου, που αποτελεί παράρτημα του Πολεμικού Μουσείου της Αθήνας και στεγάζεται στο κτίριο της πρώτης Σχολής Ευελπίδων της χώρας (1828-1834). Τα εκθέματά του συνοψίζουν την πολεμική ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, από τον αγώνα της Ανεξαρτησίας του 1821 μέχρι την Απελευθέρωση από τη γερμανική Κατοχή το 1944.
Περιήγηση στην Πλατεία Συντάγματος
Το καφέ Κεντρικόν στην πλατεία Συντάγματος είναι η ιδανική επιλογή ξεκούρασης και αναψυχής ακόμη και για μια οικογένεια με μωρό. Μπορείτε να δώσετε τα φρούτα για την κρέμα του μωρού και τα φιλόξενα γκαρσόνια να την ετοιμάσουν για σας στο μπλέντερ ή, ακόμη, να επωφεληθείτε από τις ειδικές αλλαξιέρες για τα μωρά οι οποίες υπάρχουν στην τουαλέτα.
Η πλατεία Συντάγματος με τα ωραία καφέ, τα εστιατόρια και τα ξενοδοχεία είναι συνυφασμένη με τη νεότερη ιστορία της πόλης.
Το σημείο του καφέ είναι ιδανικό, όμως, και για μια αναπόληση στην πλούσια ιστορία της πλατείας, καθώς κάτω από τον πλάτανο συνήθιζαν να συγκεντρώνονται μετά την απελευθέρωση οι λεγόμενοι Αναφορογράφοι, εγγράμματοι άνδρες που πρόσφεραν έναντι αμοιβής τις υπηρεσίες τους συντάσσοντας συμβόλαια και αναφορές για κάθε ζήτημα, ή προσφέροντας συμβουλές σε πάσης φύσεως αγύρτες ή θεσιθήρες που συνωστίζονταν στο Ναύπλιο αναζητώντας μια θέση εργασίας στον νεοσύστατο κρατικό μηχανισμό. Κάπου εκεί, σκεφτόμαστε, θα πρέπει να είχε στηθεί και το βάθρο που είχε εκφωνήσει την ομιλία του στις 8 Ιουνίου 1826 ο μέγας διδάσκαλος του Γένους Γεώργιος Γεννάδιος.
Ο λόγος του υπέρ του εράνου για την ενίσχυση των τραγικών οικονομικών της Ελλάδα της εποχής υπήρξε τόσο συγκινητικός ώστε ακόμη και η κουρελιασμένη ζητιάνα Ψωροκώσταινα κατέθεσε, εν μέσω χειροκροτημάτων, πάνω στο τραπέζι των προσφορών το μοναδικό ασημένιο δαχτυλίδι που της είχε απομείνει. Το κτίριο του σημερινού Αρχαιολογικού Μουσείου, με την καφετιά πέτρα και τις τοξοστοιχίες, έχει εντοιχισμένη στην πρόσοψή του μια μαρμάρινη επιγραφή που μας πληροφορεί στα λατινικά ότι φτιάχτηκε το 1713 από τον Αυγουστίνο Σαγρέδο για να χρησιμοποιηθεί ως αποθήκη του Βενετικού Στόλου.
Μια εύθυμη νότα με τον «Σαρλό» για μικρούς και μεγάλους.
Το Οπλοστάσιο των Ενετών, που αργότερα μετατράπηκε σε στρατώνα, στα χρόνια της γερμανικής Κατοχής στέγασε τα ανακριτικά γραφεία των ναζί. Πάνω στην πλατεία βρίσκεται και το εστιατόριο "Ελλάς", από το 1860, το παλαιότερο, ίσως, του ελληνικού κράτους, που είχε χρησιμεύσει ως σκηνικός χώρος και για τα γυρίσματα ταινίας "Μελισσοκόμος" του Θ. Αγγελόπουλου. Το Τριανόν, σημερινό Δημοτικό Θέατρο, πήρε το όνομά του από τον κινηματογράφο Τριανόν που λειτούργησε για χρόνια κάτω από τη στέγη του, αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται για κτίριο του 16ου αιώνα, πιθανόν, που αρχικά φιλοξένησε το παλιό τζαμί της πόλης. Εκτοτε οι χρήσεις του υπήρξαν πολλές: καθολική εκκλησία, αλληλοδιδακτικό σχολείο αρρένων, θέατρο, κινηματογράφος.
Το μεγάλο τζαμί της πλατείας (1730) είναι γνωστό με την ονομασία Βουλευτικό γιατί εκεί είχε στεγαστεί η Βουλή των Ελλήνων μεταξύ 1825-26. Στους χώρους του ο Καποδίστριας είχε οργανώσει τον πρώτο δημόσιο χορό των Ναυπλιωτών προς τιμή του Γάλλου στρατάρχη Μαιζών, συναντώντας την άρνηση των οπλαρχηγών να τον τιμήσουν με την παρουσία τους, από φόβο ότι θα γελοιοποιούνταν χορεύοντας παραδοσιακούς ελληνικούς χορούς, μπροστά στους Ευρωπαίους προσκεκλημένους του κυβερνήτη.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο στεγάζεται στο εντυπωσιακό κτίριο του παλιού βενετσιάνικου οπλοστασίου και περιλαμβάνει σημαντικές συλλογές.
Το Βουλευτικό χρησίμευσε ακόμη ως σχολείο, φυλακή, αλλά και τόπος διεξαγωγής της δίκης των οπλαρχηγών Θ. Κολοκοτρώνη και Δ. Πλαπούτα το 1834. Σήμερα στο ανακαινισμένο Βουλευτικό λειτουργεί η Δημοτική Πινακοθήκη. Πίσω από το Βουλευτικό, στα τέλη του 19ου ή στις αρχές του επόμενου αιώνα οικοδομήθηκε ο μεντρεσές, το τουρκικό ιεροδιδασκαλείο.
Το κτίσμα είναι γνωστό και ως Φυλακές Λεονάρδου, καθώς το 1926 είχαν μεταφερθεί εκεί οι κρατούμενοι, μετά το κλείσιμο των φυλακών Παλαμηδίου. Μετά την πικρή γεύση των φυλακών δεν παραλείπουμε να επισκεφτούμε πίσω από την πλατεία Συντάγματος, στην οδό Σταϊκοπούλου, τον "Κατσίγιαννη", ο οποίος μας αφήνει την καλύτερη γεύση από τα σιροπιαστά γλυκά του Ναυπλίου, με τις "σουλτάνες" του (κρέμα γιαούρτι) και τα "φακελάκια του γιατρού" (ινδική καρύδα με καρύδια).
Η Ακροναυπλία, το αρχαιότερο από τα οχυρά της πόλης, όπως φαίνεται από το Παλαμήδι.
Ακροναυπλία, αδελφικοί προμαχώνες και πύλες
Το λάβαρο της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου με τα οικόσημα του κυβερνήτη Αυγουστίνου Σαγρέδου έχει πάψει να κυματίζει εδώ και αιώνες στο κάστρο της Ακροναυπλίας, τον βράχο πάνω στον οποίο ήταν αρχικά περιορισμένο το Ναύπλιο, πριν από την επέκτασή του στα σημερινά όρια της παλιάς πόλης. Τον 13ο αιώνα οι Φράγκοι κατακτητές χώρισαν την Ακροναυπλία στο φράγκικο και το ρωμαίικο κάστρο, ενώ στην περίοδο της Πρώτης Ενετοκρατίας η οχύρωση ενισχύθηκε με σημαντικά έργα, όπως το Κάστρο των Τόρων, τον στρογγυλό πύργο με τις οδοντωτές επάλξεις, θαυμάσιο δείγμα αναγεννησιακής οχυρωματικής τέχνης που μπορούμε να το θαυμάσουμε και σήμερα ανηφορίζοντας τη δρομόσκαλα της λεγόμενης φραγκοκλησιάς.
Στα χρόνια των Τούρκων το Ιτς Καλέ, όπως ονομαζόταν η Ακροναυπλία , υποβαθμίστηκε σε χώρο κατοικίας φτωχών Ελλήνων και Τούρκων, καθώς η κάτω πόλη άρχισε να αναπτύσσεται και να ακμάζει. Επί Καποδίστρια, από το 1829, μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 20ού αιώνα η Ακροναυπλία γνώρισε πολλές και διαφορετικές χρήσεις: Στρατώνας, Στρατιωτικό Νοσοκομείο, Ποινικές και Πολιτικές Φυλακές, Ξενοδοχείο Ξενία Παλάς. Σήμερα από το Πάρκο Σταϊκοπούλου μπορούμε να ανέβουμε προς την Ακροναυπλία, μέσω της πλατείας της Αρβανιτιάς ή περνώντας από την Πύλη του Κάστρου των Τόρων.
Ο Προμαχώνας 5 αδέλφια, στην άκρη της παραλίας, είναι ο μοναδικός στην κάτω πόλη που σώθηκε από την κατεδάφιση. Το όνομά του οφείλεται στα πέντε όμοια πυροβόλα όπλα που βλέπει ο σημερινός επισκέπτης και τα οποία, στραμμένα προς τη θάλασσα, προστάτευαν τη βορειοδυτική πλευρά του Κάστρου της Ακροναυπλίας. Θεωρείται έργο των Βενετών (τέλη 15ου αιώνα) ή κατ' άλλους των Οθωμανών, λόγω της προχειρότητας στην κατασκευή του. Κάτω από τις φραγκοσυκιές, τα πεύκα και τα αγριολούλουδα του βράχου της Ακροναυπλίας συνηθίζουν να παίρνουν τον περίπατό τους ο Αναπλιώτες στον πλακόστρωτο δρόμο που ονομάζεται Γύρος της Αρβανιτιάς, ο οποίος ξεκινά από την παραλία και φτάνει μέχρι την λεγόμενη πλατεία της Αρβανιτιάς (που ονομάστηκε έτσι επειδή υπήρξε τόπος κατοικίας Αρβανιτών, από τα πρώτα χρόνια των Ενετών). Από εκεί οι επιλογές διίστανται. Το καλοκαίρι μπορεί κάποιος να κατηφορίσει μέχρι την παραλία της Αρβανιτιάς για μπάνιο ή να επιλέξει κάθοδο στην παλιά πόλη από την Πύλη της Ξηράς, μια μάλλον ατυχής και ακαλαίσθητη ανακατασκευή της πύλης του 1708, που θυμίζει περισσότερο ψεύτικο σκηνικό, παρά κομψό φρουριακό έργο της ενετικής περιόδου. Η Πύλη αποτελεί τμήμα του πάρκου Στάικου Σταϊκοπούλου, το οποίο ονομάστηκε από τον ήρωα που κατέλαβε αιφνιδιαστικά από τους Τούρκους το κάστρο του Παλαμηδιού τη νύχτα της 29ης Νοεμβρίου 1822 και προς τιμήν του, στην ανατολική πλευρά του χώρου, στήθηκε το 1966 ο ανδριάντας του, φιλοτεχνημένος από τον Πηλιορείτη γλύπτη Νικόλα.
Η παραλία του Καραθώνα λίγα χιλιόμετρα μακριά από το Ναύπλιο.
Πάνω από την Πύλη και το Πάρκο, σώζεται σε καλή κατάσταση ο Προμαχώνας Γκριμάνι (1706), με τον φτερωτό λέοντα της Βενετίας στα τείχη, που με τα κανόνια του προστάτευε την Πύλη της Ξηράς, τη μοναδική είσοδο της κάτω πόλης από τη στεριά. Το 1713 ο Βενετός προβλεπτής του Στόλου Αυγουστίνος Σαγρέδος μερίμνησε για τη δημιουργία δεύτερης πύλης που επικοινωνούσε με την κάτω πόλη, την σωζόμενη σήμερα Πύλη Σαγρέδου, για να διευκολύνει τους στρατιώτες του, αποκλειστικούς κατοίκους της Ακροναυπλίας εκείνη την εποχή.
Το Παλαμήδι του μύθου και της Ιστορίας
Ο γύρος της Αρβανιτιάς αγαπημένη βόλτα Ναυπλιωτών και επισκεπτών.
Οταν ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης αγνάντευε από το Παλαμήδι την πόλη ελευθερωμένη από τους Τούρκους, υπό τους ήχους 50 πανηγυρικών κανονιών, ήταν μάλλον αδύνατον να φανταστεί ότι λίγα χρόνια αργότερα, στο ελεύθερο ελληνικό κράτος, θα βρισκόταν κλεισμένος σε ένα χαμηλό, σκοτεινό και υγρό κελί του προμαχώνα Μιλτιάδη, έναν από τους οκτώ προμαχώνες του φρουρίου, ως κρατούμενος με τη χαλκευμένη κατηγορία της εσχάτης προδοσίας. Η ακρόπολη, σε υψόμετρο 216 μέτρα, στην κορυφή του λόφου, κατασκευάστηκε στη δεύτερη περίοδο της Βενετοκρατίας, μεταξύ 1711 και 1714, και αποτελεί μνημειώδες δείγμα της οχυρωματικής τέχνης των Βενετών.
Οι προμαχώνες, με ονόματα εμπνευσμένα από την ελληνική ιστορία και μυθολογία (Θεμιστοκλής, Πελοπίδας, Επαμεινώνδας, Φωκίωνας, Αχιλλέας) διέθεταν αυτονομία και μπορούσαν να αμύνονται αυτοτελώς, ανεξάρτητα αν κάποιος άλλος προμαχώνας είχε ήδη πέσει στα χέρια των εχθρών. Το λιοντάρι της Βενετίας κοσμεί τη Μεγάλη Πύλη του κεντρικού προμαχώνα του Αγίου Ανδρέα, όπου και το ομώνυμο εκκλησάκι. Τον καιρό των Βενετών η εκκλησία ήταν αφιερωμένη στον Αγιο Γεράρδο, ο οποίος προστάτευε την οικογένεια του Αυγουστίνου Σαγρέδου. Ο καλλιεργημένος εκείνος Βενετός και κυβερνήτης του Μοριά εμπνεύστηκε το όνομα της Ακρόπολης από τον μυθικό ήρωα Παλαμήδη, γιο του Ναύπλιου.
Νυχτερινή άποψη του Ναυπλίου, με το Παλαμήδι να αιωρείται σαν ολόχρυσο στεφάνι.
Ο επισκέπτης που περπατά σήμερα πάνω στα γλιστερά πλακόστρωτά του έχει την αίσθηση ενός τοπίου λαβυρίνθου. Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας οι Τούρκοι ολοκλήρωσαν και συμπλήρωσαν τα οχυρωματικά έργα των Ενετών, ενώ η κατάληψη του Παλαμηδίου από τους Ελληνες, που σηματοδότησε και την απελευθέρωση του Ναυπλίου, μετά από πολιορκία 20 μηνών, έγινε στα τέλη του 1829. Από την απελευθέρωση και μετά το Παλαμήδι μετατράπηκε σε έναν ζοφερό τόπο φυλακών που φιλοξένησε μέχρι το 1926 αγωνιστές του '21 έως και βαρυποινίτες και θανατοποινίτες που έβρισκαν φρικτό θάνατο στη λαιμητόμο. Από την ανατολική του πλευρά η πρόσβαση στο κάστρο γίνεται εύκολα με το αυτοκίνητο, ωστόσο υπάρχει και η πρόσβαση από τη Δυτική Πύλη με τα 999 σκαλοπάτια που ανηφορίζουν προς το κάστρο, καθώς το χιλιοστό διαλύθηκε από το άλογο του Κολοκοτρώνη που ανέβηκε θριαμβευτικά στο Παλαμήδι μετά την πτώση του. Τα εν λόγω σκαλοπάτια, ωστόσο, που στην πραγματικότητα είναι λιγότερα (περίπου 850), φτιάχτηκαν από τους κατάδικους στα χρόνια του Οθωνα, υπό την επίβλεψη των Βαυαρών.
Παραλία Ναυπλίου
Πριν από περίπου 500 χρόνια, όταν οι Ενετοί διοικούσαν το Ναύπλιο, πρέπει να φανταστούμε την πόλη περιορισμένη στον βράχο της Ακροναυπλίας και τη συνοικία του Ψαρομαχαλά, ενώ στα βορειοανατολικά κυριαρχούσαν υγρές εκτάσεις με έλη που έφταναν μέχρι τον Αργολικό κόλπο. Σταδιακά η λεγόμενη σήμερα παλιά πόλη του Ναυπλίου και η παραλία της διαμορφώθηκαν χάρη σε προσχώσεις και επιχωματώσεις. Στα χρόνια των Βενετών ένας τεχνητός λιμενοβραχίονας ξεκινούσε από τη σημερινή παραλία κι έφτανε μέχρι το Μπούρτζι, όπου υπήρχε μια στενή δίοδος για την είσοδο των πλοίων στο λιμάνι, η οποία έκλεινε με μια αλυσίδα, εξ ου και η ονομασία του Πόρτο Κατένα.
Σήμερα η φιλειρηνική, πλακόστρωτη παραλία της πόλης προσφέρεται για ρομαντικούς περιπάτους, για φαγητό στις ψαροταβέρνες, καφέ και wi fi στο "Ηλιοτρόπιο", και στα υπόλοιπα καφέ, με το βλέμμα στη θάλασσα. Στο κέντρο της πλατείας Φιλελλήνων, στην παραλία, συναντούμε το ομώνυμο μνημείο (1903), προς τιμήν των Γάλλων φιλελλήνων που έπεσαν στη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, ενώ στη βορειοδυτική πλευρά της πλατείας τοποθετήθηκε η προτομή της ηρωίδας Μαντούς Μαυρογένους. Στην πλατεία Φιλελλήνων το ανακαινισμένο ιστορικό ξενοδοχείο Μεγάλη Βρετανία, προσφέρει μια πολύ καλή επιλογή για καφέ σε χαμηλές τιμές. Ωραίο αρχιτεκτονικό δείγμα των Στ. Κλεάνθη και Ε. Σάουμπερτ, αποτελεί το παλιό Τελωνείο, στην παραλιακή οδό.
Το φοβερό Μπούρτζι
Μαζί με το Παλαμήδι, το Μπούρτζι, οχυρό της πρώτης περιόδου της Βενετοκρατίας, στο νησάκι που κάποτε υπήρχε ο βυζαντινός ναός του Αγίου Θεοδώρου, είναι το χαρακτηριστικότερο τοπόσημο στις καρτ ποστάλ του Ναυπλίου. Από το 1473, οπότε και χτίστηκε, μέχρι το 1865, το Μπούρτζι υπήρξε φρούριο, το οποίο χάρη στη στρατηγική του θέση, χρησιμοποιήθηκε διαδοχικά τόσο από τους Βενετούς όσο και από τους Τούρκους.
Το 1826, κι ενώ η χώρα διένυε περίοδο εμφυλίου πολέμου, είχε καταφύγει εκεί η ελληνική κυβέρνηση. Σήμερα καθώς πλησιάζουμε το Καστέλι (όπως το έλεγαν οι Ενετοί) με το καραβάκι, από την προκυμαία του Ναυπλίου, ή περιδιαβαίνουμε τις πέτρινες αψίδες και τα πλακόστρωτά του πλάι στη θαλασσινή αύρα του Αργολικού, δύσκολα μπορούμε να ταυτίσουμε το μέρος με τον μισητό τόπο κατοικίας των φοβερών δήμιων των θανατοποινιτών του Παλαμηδίου, από τα μέσα του 19ου αιώνα και μετά.
Οι δήμιοι ήταν κατάδικοι που δέχονταν έναντι μισθού, και με επιπλέον αμοιβή ανά θανατοποινίτη, να εκτελούν όσους είχαν καταδικαστεί από τη δικαιοσύνη σε θάνατο. Εμεναν μόνιμα στο Μπούρτζι και πηγαινοέρχονταν στο Ανάπλι μόνο σε δύο περιπτώσεις: για να γυμνάζονται στην τρομερή τέχνη της λαιμητόμου, στον Στρατώνα της πλατείας Συντάγματος ή, σε πραγματικές συνθήκες, για να παίρνουν τα κεφάλια των καταδικασμένων δίπλα στην εκκλησία του Αγ. Ανδρέα στο Παλαμήδι.
Το 1935 το Μπούρτζι είχε μετατραπεί και λειτουργήσει για ορισμένο χρονικό διάστημα και ως ξενοδοχείο.
Η πλατεία Κολοκοτρώνη
Τα γοητευτικά πετρόκτιστα κτίρια και τα πλακόστρωτα δρομάκια της παλιάς πόλης, με τις μεγάλες προσδοκίες που καλλιεργούν, εντείνουν την απογοήτευση του επισκέπτη που συνεχίζει την περιήγησή του προς τη νέα πόλη. Το ιστορικό σκηνικό δίνει τη θέση του στη γνωστή πολεοδομική ασυναρτησία όλων των σύγχρονων ελληνικών πόλεων, χωρίς, ωστόσο, και εδώ να λείπουν ορισμένα ενδιαφέροντα σημεία. Για να στηθεί το άγαλμα του έφιππου Κολοκοτρώνη στο μέσον του ομώνυμου πάρκου το 1901 απαιτήθηκε πανελλήνιος έρανος. Επτά χρόνια νωρίτερα το έργο είχε χυτευτεί σε χυτήριο του Παρισιού από τον Τήνιο γλύπτη Λάζαρο Σώχο. Ειδικά για τους Αθηναίους που επιθυμούν να θαυμάσουν ένα από τα σημαντικότερα έργα της νεοελληνικής γλυπτικής δεν θα χρειαστεί να πάνε στην πλατεία Κολοκοτρώνη, αφού το ίδιο έργο από τον ίδιο καλλιτέχνη βρίσκεται και μπροστά στην Παλαιά Βουλή στην οδό Σταδίου. Εξω από τον ωραίο σιδηροδρομικό σταθμό του Ναυπλίου, στο Πάρκο ΟΣΕ, το τρένο που βλέπουμε έπαψε να κινείται το 1963. Ο ίδιος σταθμός φιλοξενεί, σε παλιό βοηθητικό χώρο, το Δημοτικό Ωδείο Ναυπλίου "Κωνσταντίνος Νόνης", ενώ τα παιδιά, εκτός από την ευκαιρία να περιεργαστούν τα παλιά βαγόνια των τρένων, μπορούν να επισκεφτούν και το παιδικό μουσείο Σταθμός.
Ο χώρος έχει διαμορφωθεί από το Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ιδρυμα και περιλαμβάνει από παλιά ξύλινα αλογάκια μέχρι φιγούρες του Καραγκιόζη, ενώ με πρωτοβουλία του οργανώνονται πρωτοποριακά εκπαιδευτικά προγράμματα. Το αναψυκτήριο που λειτουργεί στον χώρο του σταθμού είναι μια ακόμη καλή πρόταση για οικογένειες, καθώς τα παιδιά βρίσκουν εκεί ελεύθερους χώρους πρασίνου και παιδική χαρά με κούνιες για να περάσουν ευχάριστα την ώρα τους. Μελαγχολική είναι η εικόνα που παρουσιάζει σήμερα η μικρή μονοκατοικία?πατρικό σπίτι του ποιητή Νίκου Καρούζου, στην οδό Βασιλέως Κων/νου 35, καθώς ρημάζει απροστάτευτο, εικόνα που λίγο-πολύ μοιάζει και με τον τρόπο που έζησε ο ίδιος, μακριά από προστασίες ή κρατικές μέριμνες. Μοναδική υπόμνηση στον επισκέπτη για το πέρασμα του ποιητή από εκεί μια μάλλον ασήμαντη προτομή του στο πάρκο απέναντι από το σπίτι. Στο γειτονικό παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης στο Ναύπλιο η κατάσταση είναι ριζικά διαφορετική. Σε ένα πανέμορφο νεοκλασικό οίκημα των αρχών του 20ού αιώνα, πρώην γυναικολογική κλινική και κατοικία του Γεώργιου Μηναίου, στεγάζεται το παράρτημα της Πινακοθήκης, έξοχα ανακαινισμένο και εξοπλισμένο χάρη στο Ιδρυμα Ωνάση.
Ο κορμός της συλλογής συγκροτείται από ζωγραφικά έργα με επίκεντρο τον αγώνα του 1821 και συμπληρώνεται από γλυπτά, όπλα και αντικείμενα καθημερινής χρήσης των αγωνιστών. Εκτός από την υψηλή τέχνη της Πινακοθήκη στην οδό Σιδηράς Μεραρχίας θα ήταν άδικο να μη μνημονεύσουμε στον ίδιο δρόμο, στη γωνία με τη Δερβενίων, και την ταπεινή τέχνη του κου Τάκη, με τα υπέροχα σουβλάκια και τα αγχολυτικά χάμπουργκερ, με αρώματα και γεύσεις απευθείας από τη δεκαετία του 1980. Η σκέψη του Γερμανού γλύπτη Κριστιάν Ζίγκελ να αποτίσει φόρο τιμής σε συμπατριώτες στρατιώτες του, από τη συνοδεία του Οθωνα, που πέθαναν στην Ελλάδα σε επιδημία τύφου μεταξύ 1833-34, εκφράστηκε με τη συγκινητική ιδέα ενός μεγάλου μαρμάρινου λιονταριού που κοιμάται άκακα μέσα σε μια σπηλιά σκαλισμένη στον βράχο. Ο Λέων των Βαυαρών, στην οδό Μιχαήλ Ιατρού, από τα σημαντικότερα γλυπτά του 19ου αιώνα στην Ελλάδα, έγινε το 1840-41, κατόπιν παραγγελίας του βασιλιά της Βαυαρίας και πατέρα του Οθωνα, Λουδοβίκου.
Σημαντικά επιτύμβια γλυπτά φιλοξενούνται ακόμη στο νεκροταφείο του Ναυπλίου, που φέρουν τις υπογραφές των μεγαλύτερων ελλήνων γλυπτών του 19ου αιώνα: Ι. Βιτσάρη, Γ. Μπονάνου, Ι. Μαλακατέ. Τρία χιλιόμετρα βορειανατολικά από την πόλη επισκεπτόμαστε την Αγία Μονή, το καθολικό της οποίας χρονολογείται στα 1149 και εκπλήσσει με την άριστη διατήρησή του, εδώ και μία χιλιετία σχεδόν.
Σήμερα φιλοξενεί γυναικεία μοναστική κοινότητα, ενώ σύμφωνα με την παράδοση η πηγή του μοναστηριού, έξω από τον περίβολο, ταυτίζεται από πολλούς με την αρχαία πηγή Κάναθο, η οποία αναφέρεται από τον περιηγητή Παυσανία: Από το νερό της η θεά Ηρα ανανέωνε την παρθενία της κάθε χρόνο και χάρη σε αυτήν η Αναπλιώτισσες οφείλουν, σύμφωνα με την παράδοση, την παροιμιώδη ομορφιά τους.
Το "Λάθος" του Τάσου Γκολέμη
Η Πηνελόπη είναι η τελευταία εφεύρεση που με υπερηφάνεια μας παρουσιάζει ο Τάσος Γκολέμης. Σε μια οθόνη αφής επιλέγουμε ανάμεσα σε "Μαργαρίτες" και "Μπλάντι Μέρι" το κοκτέιλ που προτιμούμε. Ενα ομοίωμα γυναικείου χεριού εμφανίζεται γεμίζοντας τα ποτήρια μας που περιμένουν πάνω στην μπάρα. Γύρω μας, παρατηρούμε τον κατάφορτο από αντικείμενα χώρο του μπαρ, ενώ από τα ηχεία ακούγεται μουσική τζαζ, παιγμένη σε μπομπινόφωνο. Κάθε είδους παλιές ηλεκτρικές συσκευές, οθόνες, όλα επιδιορθωμένα και επιφορτισμένα με έναν νέο, ιδιαίτερο ρόλο, που τον ανακαλύπτουμε με το πάτημα ενός κουμπιού: Ενα κουτί που πετάει σαΐτες, ένα ποδήλατο που ανεβοκατεβαίνει από τον "ουρανό" του "Λάθους" στη γη, μια κίτρινη κάσκα που φοριέται στο κεφάλι και μετράει την αθωότητα ή την ενοχή σου, η Μπάρμπι που κλαίει, ένα τηλέφωνο σε απευθείας σύνδεση με τον Παράδεισο. Το "Λάθος" του, ένα μείγμα μπαρ και Trash art gallery, έχει παρουσιαστεί στους γνωστότερους τουριστικούς οδηγούς του πλανήτη. Με γονείς από την ευρύτερη περιοχή της Αργολίδας και μεγαλωμένος μεταξύ Χολαργού και Παπάγου ο κος Γκολέμης αποφασίζει στα 21 του να μετοικήσει στη γενέθλια γη. "Βρισκόμαστε στις αρχές της δεκαετίας του '80", μας λέει, "εποχή που κυριαρχεί το σύνθημα της αποκέντρωσης, αν θυμάστε". Σήμερα το μπαρ "Λάθος", στον "Μεγάλο Δρόμο", μαζί με τις ευφάνταστες κατασκευές του, από υλικά πεταμένα και άχρηστα, υπήρξε φυσική συνέχεια μιας προσπάθειας που ξεκίνησε πριν από περίπου 25 χρόνια. "Αρχικά είχα ένα άλλο μπαρ, το ?Trap? λίγο μακρύτερα από εδώ. Εκεί ξεκίνησε η ιδέα όλων αυτών των κατασκευών". Τον ρωτώ αν ερμηνεύω σωστά τις προθέσεις του κι εκείνος γνέφει καταφατικά: Του αρέσει να δίνει μια δεύτερη ευκαιρία στα πράγματα. Τα απορρίμματα ενός καταναλωτικού πολιτισμού στα χέρια του μετουσιώνονται σε έργα τέχνης, με κύριο συστατικό το χιούμορ.
Το χιούμορ του αναδύεται από όλες του τις κατασκευές, όπως, για παράδειγμα, τότε που αναζητούσε μια λύση για τα πεταμένα πήλινα κεσεδάκια του γιαουρτιού που έβρισκε. Σε ένα από τα αναρίθμητα κουμπιά που πατάμε στο "Λάθος", ένα πήλινο δοχείο κατηφορίζει από αριστερά μας κι ένα σφυρί πέφτει με δύναμη πάνω του και το θρυμματίζει μέσα σε ένα ξύλινο κουτί.
Ο Συνοικισμός της Πρόνοιας
Περπατώντας στα στρωμένα με κυβόλιθους δρομάκια της Πρόνοιας, στις βορειανατολικές πλαγιές του Παλαμηδιού, πλάι σε χαμηλά σπίτια, καταλαβαίνουμε ότι ο συνοικισμός διατηρεί ακόμη κάτι από την αρχική του εικόνα. Κάτι από τα μικρά μονόχωρα σπιτάκια που σχεδίασε ο μηχανικός Στ. Βούλγαρης το 1828. Αν και τα ίχνη κατοίκησης στην περιοχή χρονολογούνται από τα προϊστορικά χρόνια, ο χώρος είχε ερημωθεί στις αρχές του 19ου αιώνα.
Το 1828 με μέριμνα του Καποδίστρια αποφασίστηκε η δημιουργία του ομώνυμου προαστίου για τη στέγαση των προσφύγων, κυρίως από την Κρήτη, που άρχισαν να συρρέουν στο Ναύπλιο μετά το 1822. Το 1832 στην κεντρική πλατεία του συνοικισμού (Εθνοσυνέλευσης), σε μια ξύλινη παράγκα με τρεις σειρές από πάγκους κι ένα τραπέζι για βήμα, ανάμεσα σε θεριακλήδες καπνιστές βουλευτές με κελαριστά κομπολόγια, συνήλθε η Τέταρτη Εθνοσυνέλευση (η Βουλή εκείνης της περιόδου), η οποία επικύρωσε την εκλογή του Οθωνα ως βασιλιά της Ελλάδας. Σήμερα, στην Πρόνοια, εκτός από τους ήρεμους περιπάτους σε ατμόσφαιρα γειτονιάς, το ενδιαφέρον προσελκύουν οι ταβέρνες του συνοικισμού, με αυθεντικό χαρακτήρα και γεύσεις, αλλά και τα εξαιρετικά αγγλικά γλυκά της Λιζ στο μικρό της κατάστημα Liz's cupcakes, στην 25ης Μαρτίου 13.
